Borçlu temerrüdü halinde müspet zarar tazminatı ve müspet/menfi zarar ayrımı

Bir şeyin, bir olayın yol açtığı kötü sonuç ya da çıkar yitimi olarak da tanımlanan zarar kelimesinin hukukumuzdaki anlamı daha farklıdır. Hukuki olarak zararı kısaca, borçlunun sözleşmeden kaynaklı borcunu gereği gibi yerine getirmemesi veya hiç getirmemesi ya da haksız fiilden kaynaklı olarak borcun meydana gelmesi olarak tanımlayabiliriz. Sözleşmeden kaynaklı zarar müspet ve menfi zarar olarak ikiye ayrılmakta olup;müspet zararborçlunun sözleşmeden doğan borcunu hiç ya da gereği gibi ifa etmemesi nedeniyle alacaklının uğramış olduğu zarar,menfi zarar ise sözleşmenin hüküm ifa etmemesinden kaynaklanan zarar olarak karşımıza çıkmaktadır.  Bugünkü köşe yazımda sözleşmeden kaynaklı müspet ve menfi zarar kavramlarını tanımlayarak borçlunun temerrüdü halinde talep edilebilen müspet zarar tazminatı üzerinde durmak istiyorum.

Müspet ve menfi zarar kavramlarını daha basit ve örneklendirerek anlatmak gerekirse; menfi zarar borçluyla hiç karşılaşmasaydım uğramayacağım zarar, müspet zarar ise borçlu edimini ifa etseydi uğramayacağım zarardır. Müspet zararda menfi zarardaki gibi sözleşmeden dönülmez, sözleşme devam eder ve ifaya duyulan güvenden dolayı doğan zarar ve yoksun kalınan kâr burada istenmektedir. Yani örnekle anlatmak gerekirse; A kişisi X marka bir araç satın almak istemektedir. Aradığı koşullardaki aracı Bursa ve İstanbul’da bulmuştur ancak Bursa’daki araç 800.000-TL iken İstanbul’daki araç 830.000-TL’dir. Buna ilişkin olarak A kişisi Bursa’daki araç için noterde 20.10.2023 tarihinde 1500-TL masraf yapmış olup araç teslimi de 23.10.2023 tarihinde gerçekleşecektir. Ancak aracın teslim günü araç sahibi aracı teslim etmekten kaçınmış ya da A kişisi sözleşmeden dönmüştür. Bunun üzerine İstanbul’daki araç sahibi A’yı arayarak aracı 850.000-TL’ye kendisine satabileceğini söylemiş ve A da teklifi kabul ederek aracı bu fiyattan satın almıştır. Bu örnekte A’nın giderleri, noter masrafı + yol masrafı = 3000-TL, önceki sözleşmeye güven nedeniyle yapılamayan ve sözleşmeden kaynaklı kaçırılan fırsat = İstanbul’daki aracın yeni fiyatı – eski fiyatı = 850.000 – 830.000 = 20.000-TL. Burada kişinin uğradığı menfi zarar 20.000+3.000 = 23.000-TL’dir.

Tarafların borç ilişkisini kurmakla takip ettiği amaç, borçlunun taahhüt ettiği ve alacaklının da talep etmeye yetkili olduğu edimin tam ve doğru bir biçimde yerine getirilmesi yoluyla alacaklının tatmin edilmesini sağlamak olup; borç ilişkisi, ifa veya ifa yerini tutan olguların gerçekleşmesiyle sona erer. Bazı hallerde ifa alacaklıdan ya da borçludan dolayı ya da her ikisinin de etkisi dışında bir sebepten gerçekleştirilemeyebilir. Buna en iyi örnek ise Covid-19 salgını ya da enflasyon sebebiyle piyasa koşullarının ve durumların sürekli olarak değişmesidir.

Hayatın olağan akışı içerisinde en sık karşılaşılan durum, alacaklının borçlu ile yaptığı sözleşmeye dayanarak bir başkası ile sözleşme yapması ve borçlunun ifayı sözleşme gereği gibi yerine getirmemesi sebebiyle alacaklının diğer sözleşme yaptığı kişiye karşı sorumluluğunun doğmasıdır. Buna da bir örnek vermek gerekirse, bir kişiyle bir mal alımı konusunda sözleşme yapıyorsunuz ve bu malı işleyerek bir başka kişiye satacaksınız. Borçlu malları gereği gibi teslim etmezse ya da hiçbir şekilde teslim etmezse bu durumda üçüncü kişi ile yaptığınız anlaşma da sekteye uğrayacaktır. Bu durumda oluşan zararın tazmini müspet zarar tazminatı adı altında istenebilmektedir. Borçlunun temerrüdü halinde taraflar arasında bir sözleşme mevcutsa kanun alacaklıya bazı seçimlik haklar tanımıştır. Bunları aynen ifa ve gecikme tazminatı, sözleşmeden dönme ve menfi zararın tazminini talep etme ve borcun ifa edilmemesi sebebiyle müspet zarar tazminatı talep etmek olarak sıralayabiliriz.

Fazlasıyla detaylı ve her durum ve koşul açısından farklı değerlendirilmesi gereken müspet ve menfi zarar kavramları bakımından oluşan herhangi bir uyuşmazlıkta Yargıtay’ın da çok farklı kararlar verdiğini görmekteyiz. Bu noktada alacaklının temerrüdü halinde zarara uğrayan kişilerin hukuki süreçte alanında uzman bir avukattan yardım almalarının hak kaybına uğramamak açısından daha faydalı olacağı kanaatindeyim.