Afrika ülkeleri sömürgecilerinden tazminat talep ediyor

Afrika ülkelerinin eski sömürgecilerinden tazminat talepleri, Sao Tome'nin Portekiz'den tazminat istemesiyle yeniden gündeme geldi.

Afrika ülkeleri, geçmişte yaşanan adaletsizliklerin tanınması ve tazmin edilmesi yönündeki taleplerini artırdı. Avrupa ülkeleri, 400 yılı aşkın süre 12,5 milyondan fazla Afrikalıyı gemilerle kaçırarak köle olarak sattı. Brezilya ve Karayipler gibi Amerika kıtasındaki ülkelere getirilen Afrikalılar, temel insan haklarından uzak koşullarda Avrupalı yerleşimciler için çalıştırıldı. Sao Tome, geçen hafta sömürgeciliğin neden olduğu zararlar için Portekiz'den tazminat talep edeceğini açıkladı.

Afrika'nın en yoksul ülkelerinden Sao Tome'yi 1486-1975 yıllarında sömürgeleri arasına dahil eden ve binlerce insanı köleleştirme, mülklerini elinden alma veya yerlerinden etme gibi yöntemlere maruz bırakan Portekiz, aradan geçen 50 yılın ardından sömürgecilik geçmişini kabul ederek tazminat ödeyebileceğinin sinyallerini verdi.

Portekiz Cumhurbaşkanı Marcelo Rebelo de Sousa'nın, 23 Nisan'da, ülkesinin transatlantik köle ticareti ve sömürge döneminde işlenen suçlardan sorumlu olduğunu ve tazminat ödenmesi gerektiğini söylemesinin ardından Sao Tome, tazminat talebi planını bildirdi.

Portekiz, Angola, Cape Verde, Gine-Bissau ve Mozambik dahil olmak üzere Afrika'daki sömürgeciliği sürecinde, mülksüzleştirme ve kültürel yıkıma yol açtı. Yaklaşık 6 milyon Afrikalı kaçırıldı ve Portekiz gemileriyle Atlantik'in karşısına zorla taşınarak başta Brezilya olmak üzere birçok ülkeye köle olarak satıldı.

Haiti'de sivil toplum örgütleri, Fransa'dan, "bağımsızlığını tanıması karşılığında" aldığı milyarlarca dolarlık tazminatı geri ödemesini talep ediyor. Haiti, 300 yıllık sömürgeciliğin ardından 1804'te bölgede bağımsızlığını kazanan ilk ülke olmuştu. Bağımsızlığın ilan edilmesinden sonra 1825'te Haiti'yi tanıyan Fransa, bağımsızlık sonrası kaybedilen gelirleri için bu ülkeyi 1947'ye kadar yıllık olarak ödenecek ağır tazminatlara zorlamıştı.

Almanya, 2021'de Namibya'ya, orada gerçekleştirdiği soykırım için 1,1 milyar avro ödemeyi kabul etti. Namibya'nın Almanya'nın Güneybatı Afrika sömürgelerinden olduğu 1904-1908 döneminde, ülkenin iki büyük topluluğu Herero ve Nama halklarının çıkardıkları isyanları bastırmak için on binlerce kişi öldürüldü. Bölgede yaşayan 65-80 bin Herero ile 20 bin Nama'nın neredeyse yarısının öldüğü tahmin ediliyor.

Nijer'de 26 Temmuz 2023'te yönetime el koyan askeri hükümet, "doğal kaynaklarının bir asırdan fazla süren sömürge ve yağması için" Fransa'dan tazminat ödemesini istiyor. Ülkede yetkililer, Afrika'nın yakın tarihine ilişkin tüm arşiv verilerinin inceleneceğini ve Fransızların Nijer'e karşı biriktirdiği tüm borçların ödenmesi için ayrıntılı program hazırlanacağını söylüyor.

Tazminat talepleri Afrika ülkeleri için geniş bir gündem oluştururken, Avrupa ülkeleri bu konuda farklı tutumlar sergiliyor. İngiltere bu konuda adım atmaktan kaçınırken, Fransa, Almanya ve Hollanda'nın sömürgecilik döneminde işlenen suçlar için sorumluluk aldığı görülüyor.

Afrika ve Karayip ülkeleri, 2023'te Gana'da düzenlenen bir zirvede, Afrika Birliğinin Karayip ülkeleriyle ortaklık kurup Avrupa ülkelerini "tarihi kitlesel suçlar" için ödeme yapmaya ikna etmek üzere "birleşik bir cephe" oluşturmasıyla, kölelik için tazminat arayışına yönelik küresel bir hareket başlatmıştı.

Afrika Birliğinin 55 üyesi ile 20 ülkeden oluşan Karayip Topluluğu (Caricom) arasındaki ortaklık, eski köle sahibi ülkelere tazminat hareketine katılmaları için yapılan baskıyı artırmayı amaçlıyor. Bu kapsamda Afrika ülkelerinin, "dava seçeneklerini" araştıracağı ve "Afrikalılara yönelik köleleştirme eylemlerinin işlendikleri dönemde ciddi insan hakları ihlalleri teşkil edip etmediğini" değerlendirmek üzere Birleşmiş Milletler ile çalışacağı duyurulmuştu.